اختلال بدشکلی بدن (BDD=Body Dysmorphic Disorder)

ذهن افراد مبتلا به اختلال بدشکلی بدن معمولاً درگیر تصوری از یک نقص فیزیکی یا یک نقص جزئی است که دیگران قادر به تشخیص آن نیستند. درنتیجه آن، افراد مبتلا به این اختلال خود را «زشت» تصور کرده و معمولاً از قرار گرفتن در معرض دیگران و رفتن به اجتماع خودداری کرده و یا به جراحی پلاستیک برای بهبود ظاهرشان اقدام می‌کنند.

اختلال بدشکلی بدن وجه اشتراکاتی با اختلالات غذایی و اختلال وسواس فکری-عملی دارد. از این جهت شبیه به اختلالات غذایی است که هر دو اینها با تصویر بدن در ارتباط هستند. اما فرد دچار اختلال غذایی نگران وزن خود و شکل کلی بدنش است درحالیکه فرد مبتلا به اختلال بدشکلی بدن نگران یک قسمت خاص از بدن خود می‌باشد.

افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی دچار افکار، ترس‌ها و تصاویر تکرارشونده ناراحت‌کننده هستند که غیر قابل کنترل‌اند. اضطراب ناشی از این افکار منجر به نیاز فوری به انجام بعضی اعمال و عادت‌ها می‌شود. در اختلال بدشکلی بدن درگیری فرد با نقص خود معمولاً منجر به رفتارهای عادتی و آیینی مثل نگاه کردن مداوم در آینه یا کندن پوست خود می‌شود. فرد مبتلا به اختلال بدشکلی بدن نهایتاً آنقدر نسبت به نقص خود وسواس پیدا می‌کند که عملکرد اجتماعی، کاری و زندگی او به کلی مختل می‌شود.

اختلال بدشکلی بدن اختلالی مزمن است که به طور مساوی برای مردان و زنان پیش می‌آید. این اختلال معمولاً از دوران نوجوانی شروع شده و تا اوایل بزرگسالی ادامه می‌یابد.

مهمترین نگرانی‌های افراد مبتلا به اختلال بدشکلی بدن:

– نقص و مشکلات پوستی: شامل لک، جای زخم، آکنه، جوش و کبودی

– مو: کم‌پشتی موی سر یا موی بدن

– ویژگی‌های صورت: در اکثر موارد شامل بینی می‌شود اما درمورد اندازه و شکل سایر اعضای صورت نیز پیش می‌آید.

– وزن بدن: مبتلایان به شدت نگران وزن خود و حجم عضلانی‌شان می‌شوند.

– نگرانی‌های دیگر این افراد شامل اندازه آلت‌تناسلی، عضلات، سینه‌ها، ران‌ها، باسن و وجود بعضی بوهای مخصوص بدن می‌شود.

علائم اختلال بدشکلی بدن

بعضی از علائم هشداردهنده‌ای که نشان می‌دهد فرد ممکن است دچار اختلال بدشکلی بدن باشد، عبارتند از:

– درگیر شدن در رفتارهای تکرارشونده و زمان‌گیر مثل نگاه کردن در آینه، ور رفتن با پوست یا سعی در پنهان کردن ناحیه مشکل‌دار بدن

– سوال کردن مداوم برای اطمینان از اینکه آن نقص قابل مشاهده یا آشکار نیست

– اندازه‌گیری، بررسی یا لمس کردن مداوم ناحیه مشکل‌دار بدن

– تجربه مشکلاتی در محل کار و مدرسه و روابط بخاطر عدم توانایی فرد در متوقف کردن تمرکز خود بر ناحیه مشکل‌دار از بدن خود

– عدم تمایل به رفتن در محیط‌های عمومی یا احساس اضطراب در معرض دیگران

– مشاوره مداوم با متخصصین پزشکی مثل جراحان پلاستیک یا پزشکان متخصص پوست برای پیدا کردن راه‌هایی برای بهبود ظاهر خود

علل بروز اختلال بدشکلی بدن

علت دقیق اختلال بدشکلی بدن مشخص نیست. یک تئوری عنوان می‌کند که این اختلال به واسطه مشکل در اندازه یا عملکرد بعضی قسمت‌های مغز است که اطلاعات مربوط به ظاهر را پردازش می‌کند. این واقعیت که اختلال بدشکلی بدن معمولاً در افرادی ایجاد می‌شود که اختلالات سلامت روانی دیگر مثل افسردگی حاد و اضطراب هم دارند، پایه و اساس بیولوژیکی این اختلال را تایید می‌کند.

عوامل دیگری که می‌تواند بر ایجاد یا تحریک اختلال بدشکلی بدن تاثیر داشته باشد، عبارتند از:

– تجربه اتفاقات آسیب‌زا یا تعارضات احساسی در طول دوران کودکی

– اعتمادبه‌نفس پایین

– وجود والدین و افراد دیگری که شدیداً به ظاهر فرد انتقاد می‌کنند

فشار همسالان و جامعه‌ای که وضعیت ظاهری را مساوی با زیبایی و ارزش می‌داند هم می‌تواند بر ایجاد این اختلال در افراد تاثیر بگذارد.

تشخیص اختلال بدشکلی بدن

پنهان‌کاری و خجالتی که معمولاً همراه اختلال بدشکلی بدن ایجاد می‌شود، تشخیص آن را دشوار می‌کند. اکثر متخصصین توافق دارند که موارد بسیاری از این اختلال، تشخیص داده نمی‌شوند. افراد مبتلا به آن معمولاً خجالت کشیده و تمایلی به صحبت کردن در این رابطه با پزشک خود را ندارند. یک علامت هشدار برای پزشکان زمانی است که بیماران به طور مداوم در رابطه به حراحی پلاستیک برای یک نقص خاص در بدنشان پرس و جو می‌کنند.

در تشخیص اختلال بدشکلی بدن، پزشک ارزیابی خود را با بررسی کامل تاریخچه و سابقه فرد و معاینات پزشکی شروع می‌کند. اگر به اختلال بدشکلی بدن مظنون شود، ممکن است فرد را به یک روانشناس یا متخصصی که به طور خاص برای تشخیص و درمان بیماری‌های ذهنی و روانی آموزش دیده‌اند معرفی می‌کند. مشاور روانشناس بر اساس ارزیابی‌های خود از رفتار، گرایشات و علائم فرد، مشکل را تشخیص می‌دهد.

درمان اختلال بدشکلی بدن

برای درمان اختلال بدشکلی بدن ترکیبی از روش‌های درمانی زیر مورد استفاده قرار می‌گیرد:

روان‌درمانی: این روش شامل مشاوره انفرادی بیمار می‌شود که بر تغییر طرز فکر (شناخت‌درمانی) و رفتار (رفتاردرمانی) فرد مبتلا به اختلال بدشکلی بدن متمرکز است. هدف اصلاح اعتقادات نادرست فرد در رابطه با نقص ظاهری خود و کاهش رفتارهای وسواسی اوست.

دارو: برخی داروهای ضدافسردگی خاص مثل داروهای بازدارنده بازجذب سروتونین (SSRI‌ها) همچنین داروهای  ضدافسردگی مثل  اولانزاپین، آریپی‌پیرازول یا پیموزید (یا به تنهایی و یا در ترکیب با SSRI) در درمان اختلال بدشکلی بدن موثر نشان داده‌اند. البته FDA هیچ داروی مشخصی را برای درمان اختلال بدشکلی بدن تایید نکرده است.

گروه/خانواده درمانی: حمایت خانواده در موفقیت درمان این اختلال اهمیت بسیار زیادی دارد. خیلی مهم است که اعضای خانواده فرد اختلال بدشکلی بدن را درک کرده و بتوانند علایم و نشانه‌های آن را تشخیص دهند.

مشکلات همراه با اختلال بدشکلی بدن

اگر اختلال در فرد شدیداً پیشرفت کند، ممکن است او را به فردی منزوی از جامعه تبدیل کند. این می‌تواند بر زندگی کاری و تحصیلی او نیز تاثیر منفی داشته باشد. افراد مبتلا به اختلال بدشکلی بدن در معرض شدید ابتلا به افسردگی‌های حاد بوده و استرس و ناراحتی ناشی از این اختلال بسیاری از آنها را به سمت خودکشی سوق می‌دهد. علاوه بر این، افراد مبتلا به این اختلال متحمل عمل‌های جراحی بسیاری در تلاش برای اصلاح نقص خود و بهبود ظاهرشان می‌شوند.

آینده مبتلایان اختلال بدشکلی بدن

آینده برای مبتلایان به اختلال بدشکلی بدن که درمان را شروع کرده‌اند، روشن است. علاوه بر این، کسانیکه تیم حمایتی قوی دارند، در طولانی‌مدت بسیار موفق‌تر عمل می‌کنند.

پیشگیری از اختلال بدشکلی بدن

هیچ راه مشخص و شناخته‌شده‌ای برای پیشگیری از بروز اختلال بدشکلی بدن نیست. اما خیلی خوب است که افراد به محض مشاهده علائم درمان خود را شروع کنند. آموزش و تشویق رفتارها و نگرش واقع‌بینانه و سالم درمورد تصویر بدن هم می‌تواند در جلوگیری از بروز یا پیشرفت اختلال بدشکلی بدن موثر باشد. در آخر، فراهم آوردن درک و حمایت لازم برای فرد به کاهش شدت علائم فرد کمک کرده و باعث می‌شود فرد بهتر با مشکل خود کنار بیاید.